“Dunha maneira ou doutra, nos meus libros está un pouco Mondoñedo”.
A historia de Mondoñedo remóntase moitos séculos no tempo. Como cidade bispal, foi unha das vilas máis importantes do reino desde o medievo, capital dunha das antigas sete provincias. Tamén foi escenario de episodios lendarios, como a decapitación do Mariscal Pardo de Cela mentres a súa filla era entretida na Ponte do Pasatempo -velaquí a orixe do seu nome-. Entre o patrimonio histórico da vila sobrancea a fermosa catedral románica, enfronte da cal gostaba de se sentar decote Cunqueiro cando estaba na vila. Outros predios de interese son o Pazo Bispal, en cuxos baixos, por certo, estaba a botica do pai de Cunqueiro, e lugar que o propio escritor frecuentaba de cativo, naquelas míticas merendas co bispo. A Fonte vella, ou Fonte de Álvaro Cunqueiro, xusto enfronte do pazo, e outro dos espazos indispensables desta ruta conqueiriana pola comarca. Tamén o seminario, un dos máis vellos do estado, que data do século XVI,e onde o aprendeu Cunqueiro as primeiras letras en latín. A capela de San Roque, a Ponte do pasatempo , o Mosteiro da Concepción, o Mosteiro dos Picos... son outros exemplos do rico patrimonio da bisbarra.
“Todas as cidades pequenas das que falo son un pouco a miña cidade por moi diferentes que sexan. Tanto me dá que sexa unha cidade grega a onde chega Ulises ou unha cidade da Bretaña, onde chega o sochantre coas ánimas; todas as cidades son un pouco a miña cidade”.
Foi unha nenez e unha xuventude chea de libros, e tamén chea de historias orais contadas na botica do pai, que moitas veces usará e transformará ao seu gusto neses fermosos libros de relatos como Escola de menciñeiros. Outra das fontes das que bebeu aquel novo Álvaro Cunquiero foi das historias do seu querido tío Serxio, que tiña sona de gran contador; e tamén dun amigo seu chamado o “pallarego”, que era barbeiro e violinista. Na barbería deste , Cunqueiro líalle o xornal aos clientes, mais xa daquela dáballe a volta ás novas, engadíndolles cousas da súa propia invención.
“Foi o meu gran mestre. Con el aprendín filosofía, música, literatura, xeografía. Aquí viña eu todos os días lerlles o periódico a todos os que estaban, inventando a metade das noticias mentres o Pallarego as glosaba. Aquí escribín as miñas obras de teatro, que versaban sobre os acontecementos do día anterior na perruquería do Pallarego e aquí as representabamos" [Sobre o seu amigo Pallarego]
Como comentabamos antes, o amor pola lectura e a literatura chegoulle a Cunqueiro de rapaz; el contaba que a primeira novela escribiuna aos dez anos, unha de vaqueiros na que estes falaban en castelán, e os indios en galego. Outra das cousas que adoraba era aquilo das grandes camiñatas pola vila e os seus arredores. Nesta altura era xa un grande observador da natureza, da historia de séculos que hai detras das pedras das nosas vilas, e da fonda cultura popular que se transmitiu de xeito oral xeración tras xeración.
Da infancia e xuventude de Cunqueiro recollemos tamén un feito sen o cal non se entendería boa parte da súa obra. O seu amor pola paisaxe galega, a súa afección por pasear, por coñecer o campo, as árbores, plantas e herbas, a fauna, a estrelas, a natureza en xeral e a historia e lendas dos lugares é un feito que queda reflectido na súa obra desde os primeiros poemas. Queixouse moitas veces de que a vida na cidade roubáballe aos máis novos estes coñecementos e este convivío coa natureza, que el consideraba fundamentais na formación do ser humano.
 |
| En Compostela con Del riego e Carvalho Calero |
No niño novo do vento
hai unha pomba dourada,
meu amigo!
Quén poidera namorala!
Canta ao luar e ao mencer
en frauta de verde olivo.
Quén poidera namorala,
meu amigo!
Ten áers de frol recente,
cousas de recén casada,
meu amigo! Quén poidera namorala!
Tamén ten sombra de sombra
e andar primeiro de río.
Quén piodera namorala, meu amigo! CANTIGA NOVA QUE SE CHAMA RIVEIRA
Nesta etapa en Compostela, Cunqueiro achégase ao galeguismo, amosando un gran amor pola xeografía, a lingua e a cultura de Galicia. O mapa no que o histórico xeógrafo galego don Domingo Fontán reflectira a faciana do país, será, como contou el mesmo moitas veces, e como lle aconteceu ao Adrián Solovio da obra Arredor de si de Pedrayo, unha gran descuberta e unha fonte de inspiración. Co dedo percorreu centos de veces, no mapa, aqueles mismos vieiros que transitara tantas veces polas comarcas luguesas.
«Foron tempos de grandes descobrimentos: Rosalía, Pondal, o meu paisano Noriega Varela, e logo un día, Manuel Antonio, que foi como ter unha fiestra nova para contemplar o mundo, e despois os Cancioneiros medievais, que foi como si me probasen que un home podía cantar de amor e de amigo como un paxaro»
Na década dos corenta vai traballar o xénero narrativo. Nos primeiros anos escribe en castelán varias obras entre as que destacan El caballero, la muerte y el diablo (1956), e Balada de las damas del tiempo pasado. Nestas obras albiscamos certas características do que sería o Cunqueiro narrador en galego, esa querenza pola interpretación do pasado, pola paisaxe galega como protagonista e polos personaxes históricos mitificados.
En 1947 regresa a Mondoñedo. Alí vai permanecer durante dez anos afastado da vida pública, lendo e escribindo cousas coas que non ficaba contento, apenas publicando algúns artigos en prensa. El mesmo recoñece que chega a Mondoñedo afundido moralmente e perdido como escritor, e que precisaba dun amplo periodo de reflexión para retomar a súa carreira. Francisco del Riego explica como o animou a escribir narrativa en galego, e como a Editorial Galaxia desde Vigo o apoiou cando estaba a crear o seu Merlín e Familia (1995). O libro, que resultou un éxito, animou ao autor, devolveulle a alegría perdida. Ese Merlín interpretado por Cunqueiro vive en Galicia, no pazo de Miranda, onde grazas aos seu poderes taumatúrxicos arranxa os problemas da xente. A obra supón unha renovación da narrativa galega e a incursión do autor no xénero do realismo máxico co que tanto éxitos acadaría, un libro no que o fino humor do escritor mindoniense engaiola ao lector desde a primeira liña. O seu seguinte libro, As crónicas do Sochantre (1956), seguiría o camiño aberto co Merlín, a través dunha historia ambientada na Bretaña francesa con moitos paralelismos coa Galicia natal do autor.
MERLÍN E FAMILIA
A imaxe derradeira que de Bretaña se apousa nun, é a dunha vella alcendendo os candís de ferro dun Calvario de pedra, nas aforas dunha murada vila, á hora entre lusco e fusco (…)”
AS CRÓNICAS DO SOCHANTRE
«Eu necesito unha dose superior de irrealidade e de imaxinación. Teño necesidade de fabular. Os soños son unha parte esencial da existencia dun home. Un dos grandes fallos diso que chaman literatura realista, é fuxir da vida cotiá»
“O mar é tranquío a cotío no Golfo,e na noite calada non se escoita o seu ir e vir, senón o rebrincar do Iadid no tormeira, denantes de botarse á nugalla no esteiro. Si eu, Al-Faris ibn Iaqim al-Galizí, que pon en latino galego istas memorias, viaxes e descansos de Sinbad mariñeiro, fose vilego do Iadid, i estaríame hastra que caíse o pano da noite sobor da terra, vendo correr a escuma na frecura, os pes da corrente, e botando á auga que alí tan cantadora pasa, unha herbiña, unha frol, ou unha nao de papel de Alexandría, i o mirar folgado dos ollos meus tamén (…)
SI O VELLO SINBAD VOLVESE ÁS ILLAS
Nesta etapa comeza tamén a publicar os seus marabillosos libros de relatos, cunha mestura do popular, do máxico, e de todas aquelas historias que desde neno fora gardando na súa memoria. A lingua galega que manexa o narrador e o galego popular, o que manexaban aqueles narradores que el sempre gardou na súa memoria. Eses pequenos relatos son facisnantes historias cheas de humor e maxia, que nos presentan a uns personaxes do máis curioso. Escola de Menciñeiros (1969), Xente de Aquí e de acolá (1971), Os outros feirantes (1979)... Nestes pequenos contos reflicte todo o seu amor por Galicia, ás xentes, ás tradicións, á lingua popular,e outra vez esa extraordinaria capacidade de fabulación:
"Hermelina da Ponte - O seu pai foraun menciñeiro moi famoso, que tiña clientela dende Allariz deica Verín, e aínda recibía doentes de Ourense. Quitaba as verrugas coas sete palabras, limpaba os ollos de tirizós, e falaba cos fígados enfermos. Non é que falase co doente do fígado, senón co fígado propiamente, preguntándolle cun repenique de dedos como andaba de calor. Pegaba a orella alí ond epensaba que caía o fígado,e escoitaba a resposta.
- O eco, precisaba. (...)"
OS OUTROS FEIRANTES (1979) 
O recoñecemento da cultura galega a partir da década dos sesenta foi practicamente unánime. En 1961 foi elixido académico pola Real Academia Galega. O seu discurso de ingreso, titulado Tesouros novos e vellos, é un dos máis brillantes pronunciados de sempre na sé da Rúa Tabernas.
Na aspereza da vida cotiá, soñar é necesario, e perder o tesouro dos ensoños é perder a merindade dos tesouros do mundo. Cando eu escoito nagunha aldea nosa falar de tesouros, coido que na nosa pobreza aínda somos ricos.
"De tesouros novos e vellos. Algunhas imaxinacións sobre tesouros", Discurso de ingreso na Real Academia Galega (1961)
Fóra de Galicia tamén foi considerado como un escritor de prestixio, sobre todo en Barcelona, onde botou moitas amizades dentro do ámbito xornalístico e literario. Nesta década dos sesenta volve a escribir en castelán sen abandonar o galego. El recoñeceu que tiña máis facilidade para escribir en galego, nunha época na que a nosa lingua lle ofrecía máis posibilidades creativas ao ter menos codificación en normativa no tocante ao léxico e á sintaxe que o castelán, lingua que segundo el, restrinxíalle máis a súa creatividade. Desta altura, e en castelán, escribiu interesantes obras como Las mocedades de Ulises, na que narra a xuventude do personaxe da Odisea e Un hombre que se parecía a Orestes, premio Nadal no ano 1968, tratando desta volta a mitoloxía grega, un dos seus temas favoritos:
Aínda nos queda por falar doutras facianas do Cunqueiro: a de conferenciante e a de gran afeccionado ás viaxes e á gastronomía. Ao longo da súa vida, e xa desde a súa xuventude, amosou, ao mesmo xeito que Pedrayo, ser un grande orador capaz de atraer e seducir coa súa palabra aos ouvintes. Nas súas conferencias e entrevistas albiscamos a grande erudición da que facía gala, ao mesmo tempo que o amor pola paisaxe, a historia e as xentes de Galicia. Ademais, Cunqueiro foi un home que gozou da boa vida, gran viaxeiro e gastrónomo, coñecido en multitude de tascas e restaurantes da nosa xeografía. As diferentes gastronomías nacionais, pero sobre todo a galega, foron unha paixón áo que lle dedicou interesantísimas e moi divertidas páxinas. Nelas recolle non so as receitas, senón multitude de anécdotas e de historias "cultas" sobre o feito de cociñar e a orixe dos produtos e ingredientes. Neste eido, ademais de numerosos artigos, temos tres libros ben interesantes para coñecer esa parte do noso patrimonio cultural que é a cociña: La cocina cristiana de occidente (1969), Teatro venatorio y coquinario gallego (1958), escrito en colaboración co seu amigo Xosé María Castroviejo, e Cociña galega.
As cousas son coma son, e ás veces, as máis pequenas grandes misterios. Estas merendando unha pimentada, e no aceite de fritir os pimentos, que xa dixen que se lles bota sal da gorda, rebañas cun anaco de pataca, e co prebe apégaselle a ésta unha area de sal, que ven á boca, e o todo aumenta de sabor, ven ao paladar algo de fondo, i esquisito, que non ousas borralo cun grolo de viño. Son ises intres «chüen» dos «gourmets» da vella China, que Ezra Pound ademira coma algo de indudabre poética calidade e camiño do éstasis.
A COCIÑA GALEGA
Nos anos setenta, xa fora da responsabilidade da dirección do Faro de Vigo, vai seguir creando novas obras literarias e tamén vai recompilar moita da produción que tiña espallada e certamente esquecida, feito que se comprende ao coñecer que Cunqueiro era un home de escritura diaria, que nunca deixou de escribir artigos e poesías, e que era tamén dos que escreben unha obra case dun tirón. Vida y fugas de fanto fantini della Gherardesca (1972) e a escolma de poemas titulada Herba aquí e acolá, son dúas das obras máis destacadas, xunto coa xa citada Os outros feirantes, desta última etapa da súa vida.
En 1980 chégalle o grande recoñecemento daquela universidade pola que pasara sen demasiado interese, cando o nomean Doctor Honoris Causa pola Universidade de Santiago de Compostela. Un ano máis tarde, en 1981, falecería despois dunha longa enfermidade. Galicia perdía, así, a un dos seus máis importantes escritores, un home que amou sempre a súa terra galega, e, sobre todo, o seu Mondoñedo natal:
«Pero alá no fondo estaba sempre Mondoñedo, que era a melancolía e o silencio. En Mondoñedo escoitaba tocar as vésperas as campas da catedral, as da Concepción ou as dos Picos. Desde a fiestra da súa casa ollaba florecer os tellados da súa escura lousa. Desde ela contemplaba como se ía pondo o sol tras os montes de Estelo. Polas festas das San Lucas gorentábao ollar chegar á cidade moreas de xente dos arredores e as greas poldros bravos baixando das terras montañesas. Álvaro Cunqueiro fixo de Mondoñedo o pazo dos seus sonos.»[Francisco Fdez. Del Riego, Álvaro Cunqueiro. Escritor. Ed. Ir indo, Vigo, 2007 ]
En 1991 foille dedicado o día das letras galegas. Na súa tumba, no seu Mondoñedo natal, un fermoso epitafio, escrito por el mesmo, que reflicte á perfección a súa traxectoria vital:
«Eiquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis»
Entrevista a Álvaro Cunqueiro (A fondo, TVE, 1978)
Entrevista a Álvaro Cunqueiro (A fondo, TVE, 1978)
No hay comentarios:
Publicar un comentario